Of je nu via Pitchfork, de nationale media of via je Facebook-feed de actualiteit volgt, je kon er niet omheen. Het leek te beginnen bij het Harvey Weinstein-circus en langs alle kanten staken aanklachten van seksueel misdrijf de kop op. Slachtoffers werden door middel van de ondertussen omstreden metoo-hashtag aangemoedigd hun ervaring te delen. Zo beschuldigde Alice Glass (foto) bandlid Ethan Kath van jarenlang misbruik en verkrachting. Vorige maand bundelde de voormalige frontvrouw van Crystal Castles haar frustratie in single ‘Cease and desist’. Met het nummer wilt Glass slachtoffers van seksueel misbruik een strijdlustig hart onder de riem te steken, want, zo klinkt het, “every day is a fight”. Ethan Kath is echter niet alleen. Matt Mondanile verloor zijn plek in Real Estate door grensoverschrijdend gedrag tegenover vrouwen. Toen dat verhaal in de media kwam, werden ook de optredens van Mondaniles soloproject Ducktails geannuleerd. In november lag Pinegroves frontman Evan Stephens Hall onder vuur omwille van seksuele misstappen en werden shows van Pinegrove op het Amerikaans continent geannuleerd. Enkele weken geleden kondigde de band uit New Jersey aan dat ook hun Europese tour van dit voorjaar niet doorgaat. Ook concerten van Nothing But Thieves, Brand New, PWR BTTM en Gaslamp Killer werden om diezelfde reden afgelast. Daarnaast vergrijpen ook fans zich: in september probeerde een toeschouwer tijdens het concert van Alvvays in Trix frontvrouw Molly Rankin te kussen.
Het is geen toeval dat de muziek- en filmindustrie op hun kop staan. De misdrijven die nu aan de oppervlakte komen, zijn uitingen van seksistische mechanismen die al lang aan het werk zijn in de samenleving, de zogenaamde “rape culture”. Dat slaat op de maatschappelijke normalisering van seksueel geweld door kromme maatschappelijke attitudes tegenover gender en seksualiteit. Gedrag dat vaak geassocieerd wordt met en leidt tot rape culture is onder meer slut shaming, objectivering, victim blaming, de dubbele standaard en machogedrag of toxic masculinity. Marina and the Diamonds legt de vinger op de wonde in ‘Sex yeah’, dat commentaar geeft op de manier waarop de samenleving naar vrouwen en seksualiteit kijkt: “If history could set you free (from who you were supposed to be) / If sex in our society (didn’t tell a girl who she would be) / ‘Cause all my life I’ve tried to fight what history has given me”.
De normalisering van seksueel geweld uit zich vaak in lage -of zelfs het ontbreken van- straffen voor verkrachters. Een ander gevolg van rape culture is de tolerantie tegenover grensoverschrijdend pedofiel gedrag van artiesten uit de rock-‘n-rollgeneratie. Terwijl carrières van muzikanten als Matt Mondanile met de grond gelijk worden gemaakt, werd de pedofilie van rock-veteranen Chuck Berry, Bill Wyman, Jimmy Page en Iggy Pop getolereerd. Zo had Wyman (The Rolling Stones) op 47-jarige leeftijd een relatie met een meisje van dertien. Seks met minderjarigen noemt men in de legislatieve wereld “statutory rape”, aangezien het jonge slachtoffer incapabel is om toestemming te kunnen geven. Anthony Kiedis (Red Hot Chili Peppers) getuigde in zijn autobiografie ‘Scar tissue’ uit 2004 openlijk over een seksuele relatie met een veertienjarig meisje toen hij 23 was. Bovendien leidde de affaire tot het schrijven van het nummer ‘Catholic school girls rule’. Ondanks de algemene bekendheid van de misdrijven, blijft Red Hot Chili Peppers hoofdprogramma’s spelen en Grammy’s winnen.
Het seksisme aan de basis van rape culture is eveneens wijdverspreid in de muziek zelf. Je herinnert je wel nog de controversie rond ‘Blurred lines’. Je moet geen theoreticus van third wave feminism zijn om aan te voelen dat er iets mis is met de videoclip van Robin Thickes nummer. De modellen worden daar gereduceerd tot seksuele objecten, terwijl er openlijk aan catcalling wordt gedaan. Daarnaast zijn de teksten van het nummer streng bekritiseerd voor het promoten van seksueel geweld (“Do it like it hurt”). Dat doet het lied door het verheerlijken van het vervagen van de grenzen, de “blurred lines”, rond sexual consent. Het nummer trekt de afwijzing van vrouwen in twijfel wanneer ze gedronken hebben of aan het flirten zijn. Zo zingt Thicke “Good girl! / I know you want it” en “Must wanna get nasty”. Als tegenreactie brachten slachtoffers van verkrachting een fotoreeks uit met de woorden die ze hoorden van hun aanranders. Sommige zinnen kwamen bijna letterlijk overeen met de tekst uit Thickes nummer.
‘Blurred lines’ is helaas geen geïsoleerd geval. Seksisme in de populaire muziekcultuur is alomtegenwoordig. Zo ook op de albumhoezen van je favoriete artiesten. Denk aan het artwork van The Strokes’ ‘Is this it’ of dat van Nordmanns laatste album. Beiden objectiveren het vrouwelijk lichaam door het te herleiden tot een hoofdloos lustobject. Wat niet betekent dat je die net aangeschafte plaat meteen ritueel moet verbranden. Bewust zijn van de seksistische mechanismen die in de (muziek)wereld gangbaar zijn, is echter wél belangrijk. En laat Thickes nummer maar onder het stof begraven, daar ligt het goed.
Ongelijkheid hoeft zich niet af te spelen in de hoge sferen van Hollywood -zoals de VRT-heisa al bewees- noch hoeft het extreme (of strafbare) vormen aan te nemen. Ook Fien Deman (I Will, I Swear; Ivy Falls) belichtte in een interview hoe ze de dubbele standaard ervaart: “Ik vind wél dat er ongelijkheid is tussen mannen en vrouwen in de muziek. Een frontman kan zich veel meer permitteren dan een frontvrouw. Als een man en een vrouw identiek dezelfde uitstraling hebben of bewegingen maken, is dat als man cool en als vrouw arrogant. Kijk naar Mathieu Terryn: die staat op het podium, zwiert met zijn armen en dan vinden anderen en ik dat charismatisch en cool. Bij een vrouw zou dat niet het geval zijn, die is al snel te aanwezig. Er wordt bovendien ook wel eens minachtend verwezen naar ‘de zangeres’ in plaats van muzikante of frontvrouw.”
Eenzelfde idee werd vijftien jaar geleden reeds door Christina Aguilera veroordeeld in ‘Can’t hold us down’ uit ‘Stripped’. Op dat succesalbum kaart ze de ongelijkheid in de muziekindustrie aan. Zoveel jaren later blijft de problematiek urgent. “If you look back in history / it’s a common double standard of society/ The guy gets all the glory the more he can score / While the girl can do the same yet you call her a whore.”
Voor wie zich afvraagt wat je daar in hemelsnaam als muziekliefhebber aan kan veranderen, is het antwoord simpel: luister er niet naar. Vegetariërs boycotten de vleesindustrie door geen vleesproducten te consumeren. Zo kan jij ook protesteren tegen de wantoestanden door de seksistische nummers en albums van artiesten die zich aan seksueel misbruik vergrijpen uit je cd-kast te bannen. Lagere luistercijfers betekenen minder inkomsten voor de artiesten, waardoor je tevens hun macht aan banden legt. Dat gat in je afspeellijst kan je dan weer opvullen met artiesten die wel feminisme en diversiteit omarmen.
Zo bieden steeds meer artiesten een tegenwicht. Er zijn tal van voorbeelden van muzikanten die in hun muziek ongelijkheid aanklagen en empowering teksten schrijven. In de jaren negentig combineerde de Riot grrrl – beweging feministisch activisme met punk. De voornaamste kritiek op die stroming was dan weer het witte/cis-privilege dat het tentoonspreidde. Princess Nokia verbindt jaren later een veel grotere groep van alle etnische achtergronden, gender en seksuele geaardheid. Destiny Frasqueri bejubelt in haar teksten haar vrouwelijkheid en afro-latijnse afkomst. In ‘Tomboy’ gaat ze in tegen de van bovenaf ingestelde schoonheidsconventies en aanvaardt ze haar “little titties and fat belly” zoals ze zijn.
Op afgelopen international women’s day deelden de Zweedse folk-zusjes van First Aid Kit ‘You are the problem here’, een reactie op een proces waarbij de verkrachter veel te mild gestraft werd. In het nummer klinkt First Aid Kit zoals je ze nooit eerder hoorde, boos en direct: “I am so sick and tired of this world / All these women with their dreams shattered / From some man’s sweaty, desperate touch / God damn it, I’ve had enough / When did you come to think refusal was sexy? […] How did you ever think you had the right to / Put your entitled hands up her thighs?”
In een statement zeiden Klara en Johanna Söderberg: “We were, and are, sick of living in a society where the victims of rape are often blamed for the horrible thing that has been done to them. Our message is clear and should not be controversial in the least: if you rape, you are the problem. Alcohol is not the problem. So called “youth culture” is not the problem. You are. And you always have a choice.” Op die manier veroordeelt First Aid Kit victim blaming, waarbij slachtoffers van verkrachting de schuld krijgen voor wat hen is aangedaan. Zo krijgen die meer dan eens te horen dat ze “maar niet zo gekleed hadden moeten gaan”, “minder hadden moeten drinken” of “erom vroegen”. Verkrachting is vrijwel de enige misdaad waarbij men met de vinger wijst naar het slachtoffer. Bij een inbraak in een villa hoor je de autoriteiten nooit zeggen “dat ze maar niet zo een chique huis hadden moeten bouwen”.
Iedereen heeft baat bij een maatschappij die op een gezonde manier met seksualiteit omgaat. Dat er veel vrouwen worden aangerand, betekent echter niet dat evenveel mannen verkrachten. Het is eveneens beledigend tegenover mannen om ervan uit te gaan dat ze zich niet zouden kunnen inhouden wanneer ze een dronken of schaars geklede vrouw zien. Ook mannen zijn het slachtoffer van rape culture. In oktober beschuldigde Anthony Rapp acteur Kevin Spacey van seksueel misbruik en pedofilie. Steven Morrissey trekt die getuigenis, net zoals de talloze klachten tegen Weinstein, in vraag. De voormalige The Smiths-frontman probeerde Spacey te verdedigen door te stellen dat “je toch weet wat er gaat gebeuren als je in iemands slaapkamer bent” en dat “in de geschiedenis van rock-‘n-roll bijna iedereen met minderjarigen sliep”. Morrissey’s onzinnige argumenten bewijzen nog maar eens dat seksueel geweld snel geminimaliseerd wordt en het slachtoffer vaak de schuld krijgt.
Op ‘Lemonade’, misschien wel het meest geprezen feministisch album van dit decennia, bezingt Beyoncé de emancipatie van de zwarte vrouw. In ‘6 inch’ kaart Queen B de misvatting aan dat vrouwen seks moeten misbruiken om carrière te maken. Ze wilt duidelijk maken dat vrouwen werken voor hun geld en daarvoor ook gerespecteerd moeten worden: “She’s stacking money, money everywhere she goes (…) / She don’t gotta give it up, she professional”. Dit klinkt als een evidentie. Als we echter terugblikken naar de actualiteit van afgelopen maanden, waar mensen hun hoge posities in de film- of muziekwereld misbruiken en er vaak nog ongestraft mee wegkomen, blijkt het probleem van rape culture en diens gevolgen nog uiterst acuut te zijn.