Als millenials groeiden we allemaal op met de muziek van Eminem. Jonge tieners en pubers hielden van The Slim Shady, de meeste ouders verachtten hem, “Snelpraten, dat is toch geen muziek?”. Dat zijn platen de ‘parental advisory explicit content’-sticker kregen, was op zijn minst terecht voor onze tot dan toe onschuldige oortjes. Eminem tekende onze jeugd en is tot op de dag van vandaag niet meer weg te denken uit ons collectief geheugen. Wie kan ‘Lose yourself’ niet mee lippen of herinnert zich de traumatische videoclip van ‘Stan’ niet? Nochtans werden zijn recente albums lauw onthaald en was er tijdens zijn verrassingsoptreden tijdens de Oscarceremonie begin deze maand duidelijk een generatiekloof aanwezig. Tijd voor een portret van een van de meest succesvolle en controversiële artiesten aller tijden.
De cijfers: 10 studioalbums – 220 miljoen platen wereldwijd verkocht – 15 Grammy awards – 1 film – 1 Oscar voor ‘Lose yourself’ – 3 keer platina met ‘The Slim Shady lp’ – 10 tot 15 miljoen dollar nettowaarde per jaar (hiermee steekt hij Jay-Z, P Diddy en Kanye West voorbij)
Hij mag dan ondertussen 47 jaar zijn, voor ons is Eminem nog steeds die gemene, blonde kerel die iedereen verbaal afmaakt in zijn genadeloze muziek. Dat deed hij nooit goedkoop en wel altijd met een vleugje humor. Om zijn persona en teksten volledig te kunnen plaatsen, keren we best even terug naar zijn kindertijd. Eminem, geboren als Marshall Mathers, had een turbulente jeugd. Zijn vader liep weg toen hij nog geen half jaar oud was en daardoor stond zijn moeder Deborah er plots voor de rest van haar leven alleen voor. Helaas was zij niet bepaald een voorbeeldfiguur; ze heeft nooit in haar leven gewerkt, was verslaafd aan een apotheek van pillen en het gezin was volledig afhankelijk van de zorgkas.
Gedurende zijn hele jeugd verhuisde het gezin constant van de ene stad en staat naar de andere, dit had geen positieve invloed op de ontwikkeling van Eminem. Marshall zat soms in één jaar tijd op zes verschillende scholen en kreeg als jonge kerel nooit de kans om langdurige vriendschapsbanden op te bouwen. Em miste zijn hele jeugd stabiliteit en structuur en dat zou blijvende gevolgen hebben. Hij groeide niet op in de mooie, witte suburbs van Amerika, wel in de achtergestelde, voornamelijk zwarte achterbuurten van grote en minder grote steden. Als zeldzame witte jongen werd hij regelmatig in elkaar geslagen en zelfs eens beschoten. Het werd Em snel duidelijk dat hij er niet welkom was en dat zou nog lang duren alvorens daar verandering kwam…
“Als kind zie je geen kleur, mijn vrienden waren zwart, toen ik begon met rappen kregen ze vaak ruzie met de anderen in de buurt: ‘Waarom neem je het altijd op voor de white boy?’ ”- Eminem
Er wordt regelmatig gezegd dat Eminem de eerste witte rapper was, echter is dat niet volledig juist. Vanilla Ice en The Beastie Boys gingen hem bijvoorbeeld voor. Wel was Marshall de eerste die het zo goed kon, maar onze jonge Slim had nog een lange weg te gaan. The Beastie Boys, LL Cool J, Breakin’ en The Fat Boys waren de artiesten waar hij mee opgroeide, toen hij zelf naar clubs ging om te battlen werd hij niet onverwachts regelmatig uitgejouwd met boegeroep. Toch gaf Em niet op en langzamerhand werd hij erkend: “You’re not that bad for a white boy.” Ondertussen was hij getrouwd met Kim en werd hun dochter Hailie geboren, jammer genoeg waren ze nog steeds niet gewenst in de achterbuurten. Er werd een vijftal keer ingebroken, ze werden bedreigd op straat en Eminem had niet veel meer nodig om er de brui aan te geven.
Gelukkig was er toen Dr. Dré, de Obi-Wan Kenobi voor Eminem. In ’96 bracht hij al een ep uit zonder veel succes, een jaar later trok ‘The Slim Shady ep’ echter wel de aandacht van Dré en Jimmy Lovine en vervolgens ging de bal aan het rollen. Dr. Dré bracht Eminem naar een hoger level, pushte Slim zijn capaciteiten tot de absolute limieten en motiveerde hem zodanig dat Em zichzelf soms opsloot om tot wel 48 uur aan een stuk te schrijven. Dankzij Dré kreeg Marshall de ruimte om zijn rhymes te perfectioneren, zijn stem in zijn volledige spectrum te leren kennen en gebruiken, Dré bracht hem gevoel voor ritme en liefde voor songstructuur bij. Het vervolg van het verhaal is wat we grotendeels kennen: Eminem breekt door met ‘My name is’ en ‘The Slim Shady lp’ is een enorm succes. De albums die erna volgen zijn telkens recht in de roos en Marshall groeit uit tot een fenomeen bij zowel de hiphop-community als het grote publiek. De toon werd meteen gezet want hij kwam al in opspraak voor zijn obscene teksten, het nummer ‘Guilty conscience’ wordt een voorsmaakje van wat later zijn kenmerk zou worden. Em wordt al snel het beruchte broertje dat flirt met wat wel en niet kan in muziek, tekst en beeld…
“There’s obviously a limit to what people want to know but I’ve pretty much put most of it there.”- Eminem
Dat het leven van Marshall onstuimig bleef de eerste jaren van zijn succes, had hij jammer genoeg niet kunnen voorzien. Zijn relatie met Kim liep niet altijd van een leien dakje, hij worstelde enorm met de roem die hij kreeg in combinatie met de rol die hij als vader van Hailie wilde opnemen. Die continue spanning in zijn leven is een vaak terugkerende thematiek. Hij vermeldt zijn dochter in minstens twintig van zijn nummers waarvan sommige soms volledig over haar gaan. Deze teksten zijn telkens zo open en pakkend dat ze je meteen naar de keel grijpen. Je voelt een getormenteerde ziel die zijn eigen verleden niet wil herhalen, maar wel het gezin wil geven wat het nodig heeft, namelijk een inkomen. ‘Mockingbird’ en ‘When I’m gone’ zijn waarschijnlijk de meest ontroerende van de gezinsgerelateerde teksten die Em ooit schreef. Na ‘When I’m gone’ duurde het niet lang meer of Slim zou zich even terugtrekken uit de schijnwerpers en zijn carrière on hold zetten, zoals Em het zelf verwoord: “I get sick of myself. It’s never been my thing to be in the spotlight all the time”.
Jammer genoeg was zijn zelfafgunst niet de enige oorzaak van zijn plotse verdwijntruc. In 2006 scheidden Kim en Eminem voor een tweede keer, een van zijn beste vrienden stierf en zo verloor hij compleet de controle over zijn stuur. De rapper kwam terecht in een diepe put vol verslavingen, gewelddadige neigingen en depressieve gedachten. Hij stierf bijna aan een overdosis waarna hij beslist om terug de teugels in eigen handen te nemen. Vanuit deze positieve ervaring krijgt Slim het gevoel dat hij iets kan betekenen als spreekbuis voor zijn fans die met gelijkaardige problemen vastgeroest zitten. Wie Marshall muzikaal terug op de been helpt, zijn Dr. Dré en 50cent. In 2011 krijgen we het album ‘Recovery’, een album dat een volwassen Eminem toont dat sterker in zijn schoenen staat dan ooit. The Slim Shady vond zichzelf opnieuw uit en werd een inspirerend figuur. De single ‘Not afraid’ sloeg in als een bom, niet veel later zou zijn samenwerking met Rihanna ‘Love the way you lie’ nog meer potten breken. Em was terug van weggeweest.
De vraag die we retrospectief kunnen stellen is wat er nu eigenlijk voor zorgde dat Eminem doorbrak in het mainstreamcircuit? Hoe kon deze white boy plots een van de meest invloedrijke rappers van de afgelopen twintig jaar worden?
In het midden van de jaren 90 was hiphop bijna ‘dood’ voor de commerciële muziekwereld. Na Tupacs dood zou Eminem de hiphopartiest worden met de meeste invloed in het genre. In die tijd waren de hoofdthema’s voor rapmuziek “auto’s, geld en lekkere meiden”. Achteraf bekeken is het wel duidelijk dat Eminem een mouw paste aan deze regels. Hij was een van de weinigen die op het podium kwam met niets anders dan zichzelf. Geen dure kledij, geen gouden kettingen. Hij durfde zich blootgeven op een manier die niemand hem had voor gedaan. Zijn nummers vertelden een verhaal dat dicht bij de wereld van zijn fans lag. Zo maakte hij meteen komaf met ‘The American dream’ door openlijk te spreken over het leven in het getto. Hij kon een groot deel van een generatie aanspreken die deel uitmaakten van datzelfde kutleven in de achterbuurten dat ongebonden was aan ras, religie en functie in de maatschappij. Shady verbond hiphopfans over deze grenzen heen en won door zijn authenticiteit aan succes. Hij omhelsde zijn apartheid, probeerde niet om ‘iemand’ te zijn en net dat was wat hem uiteindelijk tot ‘iemand’ zou omtoveren. Hij stak zijn middelvinger op naar de machowereld en praatte openlijk over zijn traumatische jeugd, gewelddadige gedachten en verslavingen.
Niet enkel het introspectieve, persoonlijke aspect was wat Slim Shady van de rest onderscheidde, zijn flow was nog nooit eerder gehoord. Eerst had je Rakim, een van de meest invloedrijke MC’s die rappen naar een hoger niveau tilde, Em bestudeerde dit en ging zelfs nog een stapje verder. De snelheid waarmee Eminem rapte was uitzonderlijk en het gevoel voor ritme onberekenbaar. Marshall zou ook de eerste zijn die meervoudige personen introduceert in zijn raps: Slim Shady, Marshall Mathers en Eminem die elk hun stemgeluid, karakter en snelheid hadden. Een hedendaagse artiest die hieruit veel inspiratie haalt, is Kendrick Lamar.
Eminem blonk altijd uit in Engels terwijl de rest van zijn schoolcarrière al van bij het begin verloren was. Hij genoot van Engelse lessen en streefde ernaar om steeds beter te worden en zijn woordenschat uit te breiden zodat hij voor elke situatie de exact, gepaste woorden vond. Hij noemde dit ‘stocking ammo’: ammunitie verzamelen.
Eminems tekstuele capaciteiten zijn doorheen zijn gehele carrière overschaduwd door commotie en beschuldigingen uit elke hoek. Marshall gebruikte vaak vulgaire, respectloze en zeer aanvallende constructies om zijn rhyme te vervolmaken. Als we even de tijdgeest erbij halen dan was dit niet ongewoon. Toen was het niet gebruikelijk om vriendelijk te zijn in het hiphopcircuit, de battles waren een evenement waarop je jezelf bewees door de andere te dissen. Wie geen goede burns kon verkopen, vloog eruit. Tijdens een battle golden er andere regels dan wanneer je elkaar gewoonlijk op straat zou tegenkomen, daar op dat podium mocht je wel onder de gordel slaan zonder gerechtelijke gevolgen. Daarenboven had je in het oldschool-tijdperk ook de gewoonte om als artiesten over tracks heen te dissen naar elkaar, een echt pingpongspel.
Toch werd Eminem hier geregeld het enige mikpunt van critici, waarschijnlijk omdat hij de eerste artiest was die zo’n groot publiek bereikte en bijgevolg een aantal grootse popartiesten en andere grote namen door het slijk haalde. Doordat Marshall ook rhymes boven alles plaatste, verloor hij soms bepaalde gevoeligheden uit het oog. Zijn raps zitten vol met gewelddadige taal die hij waarschijnlijk al sinds zijn kindertijd mee droeg en op die manier uitte hij dan opnieuw zijn oprechte gevoelens van woede, kwaadheid, frustratie en ongeloof. Als laatste vergaten ook veel mensen dat Eminem een artiest is die vertrekt vanuit een narratief en jammer genoeg namen velen alles persoonlijk, wat in principe niet nodig was (denk aan het probleem waar stand-up comedians de dag van vandaag mee te kampen krijgen).
Over die teksten valt wel degelijk iets te zeggen. Wie goed luistert hoort frequent het verheerlijken van drugs en geweld, hier en daar homofobe opmerkingen en vrouwenhaat. Als je zo een grote doelgroep aanspreekt, kan je daar natuurlijk wel eens bij stilstaan. In Eminems verdediging deed hij dat wel degelijk. Hij bood telkens het weerwoord en verdedigde zijn artistieke vrijheid in het aantal interviews dat hij gaf. Zo weten we nu ook dat Elton John en Em goede vrienden zijn sinds ze samen optraden, iets wat Marshall deed om te tonen dat hij wel degelijk achter de gay-community staat.
“A lot of my rhymes are just to get chuckles out of people. Anybody with a half brain is going to be able to tell when I’m joking and when I’m serious.” – Eminem
Niet enkel muzikaal en tekstueel veroorzaakte Marshall een revolutie, ook de wereld van videoclips bracht hij naar een hoger niveau. Eminems videoclips werden zodanig geanticipeerd dat deze soms de muziek overstegen in populariteit. Zijn clips waren zo vernieuwend, cinematografisch, onvergetelijk, vol humor of gruwel en altijd wel iets anders. De releases waren telkens echte events waarbij iedereen vol spanning zat te wachten. Iedereen zat tijdens een clip van Slim Shady wel aan zijn TMF-, Jim Tv- of MTV-scherm gekluisterd.
Marshall bracht hiphop naar een overwegend blanke mainstream. Zo kreeg hij ongeveer tien jaar lang de dominantie over popmuziek en werd hij de meest verkochte artiest van de jaren 2000 over alle genres heen. Hij toonde de wereld dat hiphop niet alleen cultureel de toon kon zetten, maar ook commercieel. Wat echter nog toonaangevender was, is dat hij de hiphopcultuur opengebroken heeft naar iets wat exclusief zwart was, naar een cultuur waar iedereen nu welkom is. Eminem was het levende bewijs dat je intolerantie en racisme kan doorbreken als mensen willen samenwerken. Em groeide op in, tussen en met de hiphopcultuur en trok deze open naar een breder publiek. Dat hij daar de dag van vandaag niet genoeg over praat, is iets waar je absoluut je bedenkingen bij kan hebben, maar daarover later meer.
Helaas kunnen we niet meer zeggen dat zijn meest recente werk grenzen verlegt. Hij blijft met dezelfde boot zeilen en gooit nog steeds disstracks (het heen- en weerspel in 2018 met Machine Gun Kelly), opnieuw kreeg hij beschuldigingen van homofobe inhoud in zijn teksten en refereert hij op een heel tactloze manier naar zinloos geweld in zijn laatste albums. Zo krijgen we in ‘Darkness’ een misplaatste denkoefeningen over de Manchesterterreurdaden. Nochtans haalde hij twee miljoen euro op na de feiten om de slachtoffers te steunen, echter praat dit niet goed hoe Em het huidige discours quasi negeert om krampachtig vast te houden aan zijn eeuwenoude succesformule. De wereld verandert terwijl Slim zijn oude zelf blijft en dat brengt ons meteen bij het laatste punt: hoe relevant is Eminem vandaag nog?
De kans dat Eminem niet veel meer doet bij de tieners en pubers van nu is groot. Los van de colabs met Rihanna, Beyoncé en Ed Sheeran komt Marshall niet meer in de spotlights, of toch op zijn minst niet meer positief, de hiphoptroon is al lang doorgegeven. We mogen toch niet vergeten dat zonder Eminem witte rappers zoals Post Malone, Macklemore en andere niet zouden staan waar ze zich nu bevinden, maar waar is The Slim Shady dan gebleven? Sinds ‘Recovery’ is Eminem er niet meer in geslaagd iets vernieuwend te brengen en dat terwijl hiphop continu in verandering is.
Na een kleine stilte, kwam Marshall terug met ‘Revival’ in 2017, toen was de woede van witte mannen in America op zijn hoogst. Trump was net een jaar verkozen en Eminem maakte de Amerikaanse president met de grond gelijk in een freestyle. Super sterk was het niet, maar Slim nam een duidelijk standpunt in. Natuurlijk maak je jezelf er niet zo makkelijk van af door even de POTUS op de korrel te nemen. Als we de huidige tendensen bekijken dan vrezen we dat hij zich schuldig maakt aan het voeden van een ontevreden Amerika. Eminem en de rednecks zijn als puntje bij paaltje komt misschien niet zover van elkaar verwijderd als dat hij zelf wilt geloven.
“I’m just psycho, I go a little bit crazy sometimes, I get a little bit out of control with my rhymes”– Eminem
Als je in het hedendaagse discours geen oog hebt voor misogyne, homofobe opmerkingen en dit niet kan counteren of benoemen, dan beland je in een ongelukkig scenario. Wanneer je daarbovenop oude narratieven recycleert dan is het moeilijk om jezelf nog te verdedigen. Je kan niet blijven hangen in het verleden en de sticker ‘Okay boomer’ geldt waarschijnlijk ook voor de ooit rebelse jongen van toen. Hij houdt krampachtig vast aan zijn oude esthetiek en gaat zo voorbij aan het hedendaagse hiphopklimaat. Denk aan Run The Jewels en Kendrick, zij zijn ook kwaad, rappen aan een snelheid waar velen jaloers op zijn, toch hoeven zij niet zo smakeloos te zijn als Eminem. Zijn vroegere sterkte ‘gevoel voor rhyme’ wordt nu zijn zwakte omdat hij blind wordt voor wat oké is. Het akkefietje waarin hij vrouwonvriendelijke opmerkingen maakt of zijn manier van de terreurdaden vertaalt, zijn duidelijk miskennend aan de gevoeligheid van het thema. Combineer dat met de slechte opbouw van de nummers en je slaat de bal volledig mis.
Iets wat Eminem ook nooit gedaan heeft is uitpakken met zijn ‘white privilige’. Destijds was dit misschien nog niet aan de orde, nu zou wel het ideale moment zijn om hierover een standpunt in te nemen. Em groeide op in, tussen en met het zwarte Amerika, hij nam deel aan een bijna uitsluitend zwarte cultuur en heeft die uiteindelijk wel geopend naar het grote publiek waardoor hiphop plots iets inclusief werd waar ‘wit’ wel aan kon deelnemen, geef toe het is een gemiste kans. Toch merken we dat Marshall dit thema langzamerhand verkent, al komt hij niet verder dan een aantal algemene standpunten. We zouden meer verantwoordelijkheid verwachten van iemand met dergelijk verleden en zo’n groot bereik.
Als laatste merken we dat Eminem een bepaalde structuur uitmelkt waar we lichtjes onze buik van vol hebben. Toen ‘Love the way you lie’ uitkwam of ‘Stan’, dan was dit telkens heel vernieuwend in het popklimaat van toen, elk op hun eigen manier. Tien jaar later gebruikt Em deze formule nog steeds, vermoedelijk om zijn onkunnen tot een gevoelige kwetsbare balans te verbergen. Toch verveelt het dat we telkens Beyoncé, Ed Sheeran of gelijk wie moeten horen om een bepaalde sensitiviteit in het nummer te krijgen, iets wat ondertussen zo’n gimmick geworden is dat het bijna triestig wordt.
Dat Eminem belangrijk was voor onze muzikale ontwikkeling als millenial is niet te ontkennen. Dat The Slim Shady een ongekende golf aan vernieuwing in de hiphop- als popwereld bracht, daar kunnen we allemaal volmondig ‘ja’ op antwoorden. Marshall Mathers is een held van de nillies en bracht veranderingen teweeg dat we zonder twijfel kunnen zeggen dat de wereld en het muziekklimaat er zonder hem gerust heel anders had uitgezien. Toch mogen we hem nu vriendelijk bedanken voor zijn bewezen diensten en opbergen in het nostalgie-kastje van onze hersenen. Eminem is een beetje zoals de vrienden die we uit het oog verloren zijn na het middelbaar. We kijken vol warmte terug naar een periode die toen geweldig was en veel betekende, maar een reünie zou alles kapot maken van dat idyllische beeld. Liever onthouden we de platinablonde bad guy met een absurd gevoel voor humor. Daarom nog een welgemeende dankuwel om onze puberale zelve lichtjes te laten rebelleren en onze ouders af en toe grijze haren te bezorgen.